Slowly, we are entering the network of thoughts and imagery that will make up the content of this next edition of the Larnaca Biennale. The areas from which we will approach the theme range from textiles to text and from music to heritage. How we relate to landscape and territory and how we move over it, in it, and with it always surfaces when we consider the theme Along Lines and Traces.
One artist that immediately comes to mind is Richard Long who, in 1967, created a significant work by walking back and forth along a straight path in a grassy area of the English countryside, leaving a visible track. He documented this act through black and white photographs, leading to the creation of the iconic work A Line Made by Walking. This piece not only marked the beginning of Long’s artistic journey but also represented a pivotal moment for a new form of art that was emerging in Europe and the Americas then. While the artwork’s
formal simplicity resonates with minimalism, the fact that it is outdoors and emphasizes physical actions links it to a fresh wave of artists focused on organic, temporary, non-material, and performative expressions that critiqued the conventional art system, along with its language, forms, and values.
In one of Tim Ingold´s books, Lines (2016), a solid base for this biennale through his works on humans and lines, he refers to how in Inuit (the Arctic region) understanding, a person becomes a line as soon as he or she moves. As a result of the snowy landscape, every movement is transferred to the surface, leaving a trace behind, becoming one and the same body as its maker. The way that lines are lived and perceived is culturally very diverse, with variations of all kinds. However, to have consciousness about our movements over territory
and how we belong in it is universal. These territories each have their particularities to take into account. Examples of envisioning lines in our surroundings can be found very explicitly among the Aboriginals in Australia (we will get to these Song lines extensively in a next note, as they are also very much related to music) and also in indigenous Colombia, in Kogi cosmovision, in the Santa Marta region. (A recommendation is the book The Elder Brothers´ Warning, by Alan Ereira, an insight into how this deep relationship between the Kogi and their land is articulated in their daily lives).
According to Indigenous accounts of the earth’s creation, the area around the Sierra is a circular territory with high mountains at its center and a virtual border, called the Black Line, that extends to the ocean, where the water cycle ends. That territory is the “heart of the world” and home to Mother Earth’s children, who live off her and care for her water sources, lands, and sacred sites. The Black Line connects all sacred sites within the limits of Indigenous traditional territory, from the lower reaches of the Sierra to the middle and higher
elevations (Navarro, 2020- URL.)
A material example of how line works are involved in the experience of humans interaction with their environment, are the nautical maps of Micronesia, on the Marshall Islands. These ¨stick charts¨ are made of palm leaves and other vegetable fibers, combined with shells or coral elements. The ´maps´ were used to depict particularities of the ocean in that area, currents, swells, and changes to be expected on the route. While these charts were rarely taken on trips, they are a type of record making of what was going on in the territory and a way of memorizing them for the sailors. Abstracting the natural phenomena in lines, made it easier to remember them. The little shells represent atolls or small islands in the archipelago, the nodes of the network.
The way we use land and territory in our daily lives has historically led to the demarcations of borders, contesting what is yours, and what is mine. On the island of Cyprus, this topic is salient, and will undoubtedly be addressed in some of the artworks presented in the Biennale. Heritage and landownership is a topic often present in the creation of art as a powerful way to address conflict and invasion.
One artist that has not shied away from this is Francis Alys. As he states ¨Sometimes doing something poetic can become political and sometimes doing something political can become poetic¨. In his work The Green Line, the ambiguity of these actions become clear, where the project was first presented in Brazil in a poetic context, repeating the same gesture in Jerusalem a few years later, the project took on a whole new meaning. I recommend following this link to the video and the corresponding interviews conducted.
In collaboration with Philippe Bellaiche, Julien Devaux and Rachel Leah Jones
Video documentation of an action, 17:35 min
As ambiguous as lines over territory are, they can also serve as an inspiration or specific visual language. In Ann Tarantino´s (USA) practice, lines drawn from topographical maps, representing relief, waterlines, and changes in landscape are skilfully combined with other layers, representing more emotional, or human connections. It is through these combinations of techniques, layerings and colours that Tarantino is able to incorporate the personal experiences that occur over these territories. Central to her work is that (tensioned and dynamic) coexistence between the natural and the built environments. Drawing inspiration from cultures as diverse as Japan, Brazil and New York City life, she says:
In all my work, multiple layers and shifting perspectives spark an expansion of world view, inviting viewers to consider their place within the past, present, and future of the landscape and heightening one’s sense of orientation, impact, and connection.
What becomes apparent in the examples above, is that it is up to us, yet again, to be aware of the traces we leave, the lines we draw, and to also give importance to those that are symbolic, that may not be ´ours´, but that might have the intricate power to open our view across a different border.
====================================================================================================================
ΙΧΝΗ & ΠΕΡΙΟΧΕΣ
Μπαίνουμε σιγά σιγά σε ένα πλέγμα σκέψεων και εικόνων που θα αποτελέσουν το περιεχόμενο της επόμενης έκδοσης της Μπιενάλε Λάρνακας. Οι τομείς από τους οποίους θα προσεγγίσουμε το θέμα κυμαίνονται από την ύφανση μέχρι το κείμενο και από τη μουσική μέχρι την πολιτιστική κληρονομιά. Ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε με το τοπίο και το έδαφος γύρω μας, πώς κινούμαστε πάνω σε αυτό, μέσα σε αυτό και με αυτό, είναι θέματα που επανέρχονται πάντα στην επιφάνεια κάθε φορά που εξετάζουμε τη θεματική Ακολουθώντας ίχνη και γραμμές.
Ένας καλλιτέχνης που μου έρχεται αμέσως στο μυαλό είναι ο Richard Long ο οποίος, το 1967, δημιούργησε ένα σημαντικό έργο περπατώντας μπρος-πίσω κατά μήκος ενός ευθύγραμμου μονοπατιού σε μια χορταριασμένη περιοχή της αγγλικής υπαίθρου, αφήνοντας ένα ορατό ίχνος. Τεκμηρίωσε αυτή την πράξη μέσω ασπρόμαυρων φωτογραφιών, οδηγώντας στη δημιουργία του εμβληματικού έργου A Line Made by Walking. Το έργο αυτό όχι μόνο σηματοδότησε την αρχή του καλλιτεχνικού ταξιδιού του Long, αλλά αντιπροσώπευε επίσης μια κομβική στιγμή για μια νέα μορφή τέχνης που αναδυόταν τότε στην Ευρώπη και την Αμερική. Ενώ η τυπική απλότητα του έργου συντονίζεται με τον μινιμαλισμό, το γεγονός ότι βρίσκεται σε εξωτερικό χώρο και δίνει έμφαση στις σωματικές δράσεις το συνδέει με ένα νέο κύμα καλλιτεχνών που επικεντρώθηκε σε οργανικές, προσωρινές, μη υλικές και παραστατικές εκφράσεις που άσκησαν κριτική στο συμβατικό σύστημα τέχνης, μαζί με τη γλώσσα, τις μορφές και τις αξίες του.
Σε ένα από τα βιβλία του Tim Ingold, με τίτλο Lines (2016), το οποίο αποτελεί μια σταθερή βάση για αυτή την μπιενάλε μέσω των έργων του για τους ανθρώπους και τις γραμμές, αναφέρεται στο γεγονός ότι στην αντίληψη των Inuit (περιοχή της Αρκτικής), ένα άτομο μόλις κινηθεί, μετατρέπεται σε γραμμή. Ως αποτέλεσμα του χιονισμένου τοπίου, κάθε κίνηση αποτυπώνεται στην επιφάνεια, αφήνοντας πίσω της ένα ίχνος, το οποίο γίνεται ένα και το αυτό σώμα με τον δημιουργό του. Ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε και αντιλαμβανόμαστε τις γραμμές είναι πολιτισμικά πολύ διαφορετικός, με παραλλαγές όλων των ειδών. Ωστόσο, το να έχουμε συνείδηση για τις κινήσεις μας πάνω στο έδαφος και τον τρόπο με τον οποίο υπάρχουμε σε αυτό είναι καθολικό. Αυτά τα εδάφη έχουν το καθένα τις ιδιαιτερότητές του που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Παραδείγματα οραματισμού των γραμμών στο περιβάλλον μας μπορούμε να βρούμε πολύ έντονα μεταξύ των Αβοριγίνων στην Αυστραλία (θα αναφερθούμε εκτενώς σε αυτές τις γραμμές του Τραγουδιού σε επόμενο σημείωμα, καθώς σχετίζονται επίσης πολύ με τη μουσική) και επίσης στους ιθαγενείς της Κολομβίας, στην κοσμοθεωρία Kogi, στην περιοχή Santa Marta. (Μια σύσταση είναι το βιβλίο The Elder Brothers´ Warning, του Alan Ereira, μια εικόνα για το πώς αυτή η βαθιά σχέση μεταξύ των Kogi και της γης τους εκφράζεται στην καθημερινή τους ζωή).
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των ιθαγενών για τη δημιουργία της γης, η περιοχή γύρω από τη Σιέρα είναι μια κυκλική περιοχή με ψηλά βουνά στο κέντρο της και ένα εικονικό σύνορο, που ονομάζεται Μαύρη Γραμμή, που εκτείνεται μέχρι τον ωκεανό, όπου τελειώνει ο κύκλος του νερού. Αυτή η περιοχή είναι η «καρδιά του κόσμου» και το σπίτι των παιδιών της Μητέρας Γης, τα οποία ζουν από αυτήν και φροντίζουν τις πηγές νερού, τα εδάφη και τους ιερούς τόπους της. Η Μαύρη Γραμμή συνδέει όλους τους ιερούς τόπους εντός των ορίων της παραδοσιακής επικράτειας των ιθαγενών, από τις χαμηλότερες περιοχές της Σιέρα μέχρι τα μεσαία και υψηλότερα υψόμετρα (Navarro, 2020- URL.)
Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο τα έργα με γραμμές εμπλέκονται στην εμπειρία της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων με το περιβάλλον τους, είναι οι ναυτικοί χάρτες της Μικρονησίας, στα νησιά Μάρσαλ. Αυτοί οι ξύλινοι χάρτες είναι κατασκευασμένοι από φύλλα φοίνικα και άλλες φυτικές ίνες, σε συνδυασμό με κοχύλια ή κοραλλιογενή στοιχεία και χρησιμοποιούνταν για να απεικονίζουν τις ιδιαιτερότητες του ωκεανού στην περιοχή αυτή, τα ρεύματα, τα κύματα και τις αλλαγές που αναμένονταν στη διαδρομή. Αν και οι ναυτικοί σπάνια έπαιρναν τους ξύλινους χάρτες μαζί τους στα ταξίδια τους, αυτοί αποτελούν ένα είδος καταγραφής των όσων συνέβαιναν στην περιοχή και έναν τρόπο απομνημόνευσής τους από τους ναυτικούς. Η αφαιρετική απεικόνιση των φυσικών φαινομένων σε γραμμές, διευκόλυνε την απομνημόνευσή τους. Τα μικρά κοχύλια αντιπροσωπεύουν ατόλες ή μικρά νησιά του αρχιπελάγους και τους κόμβους του δικτύου.
Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη γη και τα εδάφη στην καθημερινή μας ζωή έχει ιστορικά οδηγήσει στη χάραξη συνόρων, αμφισβητώντας τι είναι δικό σου και τι είναι δικό μου. Στο νησί της Κύπρου, αυτό το ζήτημα είναι ιδιαίτερα έντονο και αναμφίβολα θα αντικατοπτριστεί σε κάποια από τα έργα που θα παρουσιαστούν στη Μπιενάλε. Η κληρονομιά και η ιδιοκτησία της γης αποτελούν συχνά θέματα στην καλλιτεχνική δημιουργία, καθώς η τέχνη λειτουργεί ως ένα ισχυρό μέσο για την ανάδειξη συγκρούσεων και εισβολών.
Ένας καλλιτέχνης που δεν έμεινε αδιάφορος μπροστά σ’ αυτό το ενδεχόμενο είναι ο Francis Alys. Όπως δηλώνει ο ίδιος «Μερικές φορές το να κάνεις κάτι ποιητικό μπορεί να γίνει πολιτικό και μερικές φορές το να κάνεις κάτι πολιτικό μπορεί να γίνει ποιητικό». Στο έργο του Η Πράσινη Γραμμή, η αμφισημία αυτών των ενεργειών γίνεται σαφής. Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Βραζιλία σε ένα πιο ποιητικό πλαίσιο, ενώ επαναλαμβάνοντας το ίδιο έργο στην Ιερουσαλήμ λίγα χρόνια αργότερα, αυτό πήρε ένα εντελώς νέο νόημα. Συνιστώ να ακολουθήσετε τον πιο κάτω σύνδεσμο για το βίντεο και τις αντίστοιχες συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν:
Όσο αμφιλεγόμενες κι αν είναι οι γραμμές πάνω από το έδαφος, μπορούν να χρησιμεύσουν επίσης και ως έμπνευση ή ως συγκεκριμένη οπτική γλώσσα. Στην πρακτική της Ann Tarantino (ΗΠΑ), οι γραμμές που αντλούνται από τοπογραφικούς χάρτες και αντιπροσωπεύουν το ανάγλυφο, τις γραμμές του νερού και τις αλλαγές στο τοπίο, συνδυάζονται επιδέξια με άλλα στρώματα που αντιπροσωπεύουν πιο συναισθηματικές ή ανθρώπινες συνδέσεις. Μέσα από αυτούς τους συνδυασμούς τεχνικών, στρώσεων και χρωμάτων η Tarantino είναι σε θέση να ενσωματώσει προσωπικές εμπειρίες που συμβαίνουν σε αυτά τα εδάφη. Κεντρική θέση στο έργο της κατέχει η (τεταμένη αλλά και δυναμική) συνύπαρξη μεταξύ του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος. Αντλώντας έμπνευση από πολιτισμούς τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους όπως η Ιαπωνία, η Βραζιλία και η ζωή της Νέας Υόρκης, λέει:
«Σε όλα τα έργα μου, τα πολλαπλά στρώματα και οι μεταβαλλόμενες προοπτικές πυροδοτούν μια διεύρυνση της κοσμοθεωρίας, προσκαλώντας τους θεατές να εξετάσουν τη θέση τους στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του τοπίου και αυξάνοντας την αίσθηση του προσανατολισμού, της επίδρασης και της διασύνδεσης.»
Αυτό που είναι εμφανές στα παραπάνω παραδείγματα, είναι ότι εναπόκειται σε εμάς, για άλλη μια φορά, να έχουμε επίγνωση των ιχνών που αφήνουμε, των γραμμών που τραβάμε, και να δώσουμε επίσης σημασία σε αυτές που είναι συμβολικές, που μπορεί να μην είναι «δικές μας», αλλά που μπορεί να έχουν την περίπλοκη δύναμη να ανοίξουν τη ματιά μας σε ένα διαφορετικό σύνορο.